Có mấy loại tế bào gốc? Phân loại chi tiết các loại tế bào gốc hiện nay

Tế bào gốc là một chủ đề nóng hổi trong khoa học và y học hiện nay nhờ vào tiềm năng to lớn trong việc điều trị nhiều bệnh lý và cải thiện sức khỏe con người. Trong bài viết này, Bhmed sẽ cùng bạn đi khám phá những thông tin thú vị về các loại tế bào gốc – từ các cách phân loại đến những công dụng đặc biệt mà chúng mang lại cho cuộc sống chúng ta.

1. Tế bào gốc là gì?

Tế bào gốc là loại tế bào khả năng biệt hóa thành các tế bào chuyên biệt khác nhau trong cơ thể, từ đó phân bào để tạo ra thêm nhiều tế bào hơn, theo như PGS.TS Nguyễn Văn Kình Cố vấn cao cấp Trung tâm Gen trị liệu, Bệnh viện Bạch Mai. Chính nhờ vào khả năng đặc biệt này, các loại tế bào gốc đóng vai trò quan trọng trong lĩnh vực y học và nghiên cứu khoa học hiện nay.:

• Trở thành nguồn dự trữ quý giá: Tế bào gốc là nguồn dự trữ quý giá để sửa chữa và tái tạo mô, giúp cơ thể con người phục hồi sau khi bị tổn thương.
• Đóng vai trò to lớn trong việc điều trị bệnh: Tế bào gốc có tiềm năng to lớn trong điều trị nhiều bệnh lý khác nhau, góp phần nâng cao chất lượng cuộc sống cho con người.
• Trở thành lĩnh vực nghiên cứu đầy hứa hẹn: Nghiên cứu về tế bào gốc là một lĩnh vực khoa học đầy hứa hẹn, mang đến nhiều cơ hội cho việc phát triển các phương pháp điều trị mới trong tương lai.

Các loại tế bào gốc đóng vai trò quan trọng trong lĩnh vực y học.

Tế bào gốc có tiềm năng đặc biệt trong việc điều trị và chữa trị nhiều bệnh lý khác nhau, từ các bệnh lý ung thư đến các bệnh lý thần kinh hay bệnh lý tim mạch. Ngoài ra, tế bào gốc cũng có ứng dụng trong phục hồi chấn thương, tái tạo mô và làm đẹp. 

Tế bào gốc có công dụng tuyệt vời đến sức khỏe con người.

• Đối với bệnh ung thư: Tế bào gốc có khả năng chuyển hóa thành các tế bào khác trong cơ thể và được sử dụng trong việc điều trị ung thư (bao gồm ung thư máu, ung thư tụy, ung thư tuyến tiền liệt và nhiều loại ung thư khác)

• Đối với bệnh tim mạch: Tế bào gốc có khả năng thúc đẩy quá trình phục hồi sau cơn đau tim và tăng cường sự tuần hoàn máu.

• Đối với bệnh lý thần kinh: Tế bào gốc có tiềm năng trong việc điều trị các bệnh lý thần kinh như đột quỵ, đau cột sống và bệnh Parkinson bằng cách tái tạo tế bào thần kinh bị tổn thương.

2. Có mấy loại tế bào gốc? Phân biệt các loại tế bào gốc phổ biến hiện hay

Hiện nay các loại tế bào gốc đang được phân loại dựa trên nguồn gốc và tiềm năng của chúng như sau:

2.1 Phân loại tế bào gốc theo nguồn gốc

Tế bào gốc phôi

Tế bào gốc phôi là những tế bào đặc biệt xuất hiện sau quá trình thụ tinh. Khi trứng được kết hợp với tinh trùng tạo thành hợp tử, hợp tử tiếp tục phân chia thành các tế bào gọi là nguyên bào phôi. Những tế bào gốc nguyên bào phôi này chính là khởi nguồn cho tế bào gốc phôi.

Tế bào gốc phôi (Embryonic Stem Cells – ESCs) được hình thành sau khi thụ tinh đến giai đoạn nguyên bào phôi, khi hợp tử đã phân chia thành 4 – 8 tế bào. Phôi hay phôi nang chứa một khối tế bào bên trong có khả năng tạo ra tất cả các mô chuyên biệt, hình thành nên cơ thể con người. Tế bào gốc phôi có tiềm năng phát triển thành bất kỳ loại tế bào nào trong cơ thể.

Việc lấy tế bào gốc phôi vấp phải nhiều tranh cãi về mặt đạo đức

Hiện nay, tế bào gốc phôi được thu nhận từ các phôi được thụ tinh trong ống nghiệm, được hiến tặng cho mục đích nghiên cứu với sự đồng ý rõ ràng. Tuy nhiên, việc sử dụng tế bào gốc phôi vẫn vấp phải nhiều tranh cãi về mặt đạo đức. Nhiều người cho rằng việc này là vi phạm đạo đức vì nó tương đương với việc phá thai, gây tổn hại cho phôi thai. Ngoài ra, việc sử dụng tế bào gốc phôi cũng tiềm ẩn nguy cơ tạo ra u quái, u tế bào gốc.

Tế bào gốc nhũ nhi

Hiện nay, tế bào gốc nhũ nhi là loại tế bào gốc được thu thập và lưu trữ phổ biến nhất. Nguồn gốc của chúng đến từ nhau thai, dây rốn và máu dây rốn – những thành phần quan trọng trong quá trình nuôi dưỡng thai nhi.

Tế bào gốc nhũ nhi được đánh giá cao bởi tuổi đời “non trẻ” (0 tuổi) cùng khả năng tăng sinh và biệt hóa mạnh mẽ. 

Tế bào gốc trưởng thành

Tế bào gốc trưởng thành (ASCs) là những tế bào chưa biệt hóa, tồn tại trong các mô đã biệt hóa của cơ thể người. Chúng có khả năng tái tạo và tạo ra các tế bào mới để thay thế mô bị tổn thương hoặc chết.

ASCs hiện diện trong hầu hết các mô như tủy xương, cơ, não, mô mỡ, da, ruột,… và có thể được tìm thấy suốt cuộc đời. Chúng đã được sử dụng để sản xuất máu từ năm 1948 và điều trị bệnh về máu từ năm 1968.

Tế bào gốc trưởng thành có khả năng biệt hóa thành một số loại tế bào chuyên biệt.

Tế bào gốc đa năng cảm ứng

Tế bào gốc da năng cảm ứng là một loại tế bào gốc tương đối mới

Tế bào gốc đa năng cảm ứng (iPSCs) là loại tế bào gốc được tạo ra nhân tạo trong phòng thí nghiệm. Chúng được tạo ra bằng cách đưa các gen phôi vào tế bào soma (ví dụ tế bào da), khiến tế bào soma trở lại trạng thái “giống như tế bào gốc”, có khả năng phát triển thành bất kỳ loại tế bào nào.

iPSCs có đặc tính tương tự tế bào gốc phôi nhưng không gây tranh cãi về đạo đức. Chúng được tạo ra từ chính cơ thể bệnh nhân nên có thể dùng đồng loài. Tuy nhiên, phương pháp tái lập trình di truyền để tạo iPSCs vẫn còn mới và cần nhiều năm nghiên cứu thêm trước khi ứng dụng vào điều trị lâm sàng.

• iPSCs được phát hiện lần đầu vào năm 2007 bởi nhóm nghiên cứu của Giáo sư Shinya Yamanaka tại Đại học Kyoto, Nhật Bản.
• Năm 2012, Giáo sư Shinya Yamanaka đã được trao tặng Giải Nobel Y học vì công trình nghiên cứu tạo ra iPSCs.

2.2  Phân loại tế bào gốc theo tiềm năng biệt hóa

Tế bào gốc toàn năng

Tế bào gốc toàn năng (totipotent stem cells) là những tế bào có khả năng phát triển thành bất kỳ loại tế bào nào trong cơ thể, bao gồm cả các mô phôi và ngoài phôi như nhau thai. Trứng được thụ tinh hay hợp tử ban đầu là dạng tế bào gốc toàn năng duy nhất. Sau vài lần phân chia, chúng trở thành các dạng tế bào gốc tiềm năng thấp hơn nên rất khó thu nhận để nghiên cứu.

Tế bào gốc vạn năng

Tế bào gốc vạn năng (pluripotent stem cells) là loại tế bào có khả năng biệt hóa thành tất cả các loại tế bào tạo nên ba lớp mầm chính của phôi thai – ngoài lớp (ectoderm), nội lớp (endoderm) và trung lớp (mesoderm). Từ ba lớp này, tế bào gốc vạn năng có thể phát triển thành mọi mô và cơ quan của cơ thể, ngoại trừ các mô ngoài phôi như nhau thai và rau thai.

Tế bào gốc vạn năng khác với tế bào gốc toàn năng ở chỗ nó không thể hình thành cơ thể hoàn chỉnh. Chúng cũng khác với tế bào gốc đơn năng hay giai đoạn muộn hơn vì tiềm năng biệt hóa rộng hơn. Tế bào gốc phôi và tế bào gốc đa năng cảm ứng (iPSCs) là hai nguồn tế bào gốc vạn năng chính được nghiên cứu.

Tế bào gốc vạn năng có khả năng biệt hóa thành tất cả các loại tế bào trong cơ thể.

Tế bào gốc đa năng

Tế bào gốc đa năng (multipotent stem cells) là loại tế bào gốc có tiềm năng biệt hóa thấp hơn so với tế bào gốc toàn năng và vạn năng. Chúng không có khả năng biệt hóa thành mọi loại tế bào trong cơ thể, mà chỉ biệt hóa thành một nhóm tế bào có liên quan chặt chẽ với nhau.

Một số ví dụ điển hình về tế bào gốc đa năng bao gồm:

• Tế bào gốc tạo máu (Hematopoietic Stem Cells – HSCs): Biệt hóa thành các tế bào máu như hồng cầu, bạch cầu, tiểu cầu và tế bào miễn dịch.
• Tế bào gốc trung mô (Mesenchymal Stem Cells – MSCs): Biệt hóa thành các tế bào của mô liên kết như tế bào xương, tế bào sụn, tế bào mỡ.

Tế bào gốc đa năng giới hạn & đơn năng:

• Tế bào gốc đa năng giới hạn: Chỉ có khả năng biệt hóa thành một số loại tế bào nhất định trong một mô hoặc cơ quan cụ thể. Ví dụ, tế bào gốc tạo máu có thể biệt hóa thành các loại tế bào bạch cầu khác nhau, tế bào gốc trung mô có thể biệt hóa thành xương, sụn, mỡ, v.v. 
• Tế bào gốc đơn năng: Chỉ có khả năng biệt hóa thành một loại tế bào duy nhất. Ví dụ, tế bào gốc da chỉ có thể biệt hóa thành các tế bào da khác nhau.

3. Hạn chế và thách thức của tế bào gốc

Mặc dù các loại tế bào gốc mang lại nhiều tiềm năng trong việc điều trị bệnh lý và cải thiện sức khỏe nhưng song song đó, nó cũng mang đến các hạn chế và thách thức với chúng ta:

3.1 Khó khăn trong kiểm soát quá trình biệt hóa

Tế bào gốc biệt hóa thành các tế bào không mong muốn có thể dẫn đến các biến chứng nguy hiểm trong quá trình điều trị. Ví dụ, trong điều trị ung thư bằng tế bào gốc, nếu tế bào gốc biệt hóa thành tế bào ung thư, bệnh tình có thể trở nên tồi tệ hơn.

Tế bào gốc gây nhiều khó khăn trong kiểm soát quá trình biệt hóa.

3.2  Nguy cơ hình thành khối u

Tế bào gốc mang lại tiềm năng lớn trong việc điều trị nhiều bệnh lý, nhưng bên cạnh những lợi ích, khả năng tăng sinh không kiểm soát của tế bào gốc có thể dẫn đến những rủi ro như hình thành khối u ác tính. Vì vậy, an toàn luôn là yếu tố được đặt lên hàng đầu khi sử dụng tế bào gốc trong điều trị. Để hiểu rõ hơn về những nguy cơ tiềm ẩn này, mời bạn tham khảo thêm bài viết về tác hại của tế bào gốc để có cái nhìn toàn diện hơn trước khi quyết định áp dụng các phương pháp điều trị liên quan đến tế bào gốc.

3.3  Các vấn đề về đạo đức

Nhiều người cho rằng việc lấy tế bào gốc từ phôi thai là hành động phi nhân đạo vì nó tước đi quyền sống của một bào thai. Họ lập luận rằng phôi thai, dù ở giai đoạn đầu phát triển, cũng là một sinh mạng con người và cần được bảo vệ. Việc phá hủy phôi thai để lấy tế bào gốc, dù là vì mục đích y học cao cả, cũng là vi phạm đạo đức cơ bản.

 

Việc lấy tế bào gốc từ phôi thai hiện có nhiều tranh cãi về mặt đạo đức.

3.4 Chi phí điều trị cao

Nghiên cứu và ứng dụng tế bào gốc là một lĩnh vực còn khá mới và tốn rất nhiều chi phí. Vì thế, các nhà khoa học, chính phủ và các tổ chức liên quan cần phải giải quyết bài toán chi phí  nhằm đảm bảo rằng công nghệ tế bào gốc có thể trở nên phổ biến và tiếp cận được với nhiều người bệnh hơn.

Hy vọng bài viết này sẽ giúp bạn hiểu rõ hơn về các loại tế bào gốc và tầm quan trọng của chúng trong lĩnh vực y học và nghiên cứu. Nếu bạn đang có nhu cầu sử dụng các sản phẩm tế bào gốc chất lượng và an toàn, liên hệ ngay với Bhmed để nhận được tư vấn trực tiếp.

Tài liệu tham khảo
Các loại tế bào gốc: Chức năng của từng loại tế bào gốc trong Y học – https://benhvienphuongdong.vn/cac-loai-te-bao-goc/
Types of Stem Cell – https://www.unmc.edu/stemcells/educational-resources/types.html
Pluripotent Stem Cell Research – https://www.childrenshospital.org/research/programs/stem-cell-program-research/stem-cell-research/pluripotent-stem-cell-research

———————

Liệu pháp tế bào sinh học – Organotherapy

Địa chỉ: 119 Hùng Vương, P4, Q5, HCM

Hotline: 098 3131 522 – (028) 3830 6368

Fanpage: www.facebook.com/BhmedVN